1 miliard mieszkańców Ziemi ma nadwagę. Co czwarte dziecko w Europie jest otyłe, w Polsce w ciągu ostatnich 20 lat trzykrotnie wzrosła liczba dzieci z nadwagą.
W różnych rejonach Polski procent dzieci i młodzieży otyłej wynosi od 2,5 do 12% populacji w wieku rozwojowym i ma wyraźną tendencję zwyżkową. Głównej przyczyny upatruje się w złej diecie i braku ruchu.
Ostatnim, najnowszym spostrzeżeniem naukowców jest fakt, że występowanie otyłości u dzieci - podobnie jak u dorosłych - ma charakter epidemiczny.
Ostatnim, najnowszym spostrzeżeniem naukowców jest fakt, że występowanie otyłości u dzieci - podobnie jak u dorosłych - ma charakter epidemiczny.
Otyłość to zaburzenie stanu odżywienia, wynikające z przyjmowania większej ilości energii w pożywieniu, niż wynosi jej zużycie.
Mimo rozumienia znaczenia tego problemu oraz wpływu otyłości u dzieci na stan zdrowia w okresie dorosłym, nie znaleziono jeszcze skutecznego sposobu jego rozwiązania.
Zaburzenia stanu odżywienia u dzieci stanowią jeden z najczęstszych problemów, z jakim mają do czynienia polscy pediatrzy.
Główne czynniki warunkujące powstanie otyłości prostej
czynniki genetyczne
czynniki środowiskowe
Ostatnie lata przyniosły duży postęp w poszukiwaniu genetycznych podstaw otyłości. Odkryte geny otyłości (np. gen ob., db, agouti) występujące u ludzi warunkują indywidualny poziom wrażliwości na przyjmowane pożywienie.
Jeśli u obojga rodziców stwierdza się otyłość, to można przypuszczać, że 2 z trojga ich dzieci będzie również otyłych. Natomiast tylko 9% dzieci rodziców z prawidłową masą ciała będzie otyłych.
Wśród czynników środowiskowych główną rolę odgrywa utrwalony nieprawidłowy sposób żywienia, czyli przekarmianie, nieregularność spożywania posiłków, pojadanie między posiłkami. Częstym błędem, popełnianym przez rodziców i dziadków, jest nagradzanie dzieci słodkimi smakołykami za dobre zachowanie czy wyniki w nauce. Błędne żywienia i mała aktywność ruchowa to dwa główne czynniki ryzyka powstania otyłości. Dzieci spędzają po kilka godzin dziennie (średnio ok. 3) przed telewizorem czy przy komputerze, pojadając przy tym często, a nie uczestniczą w zajęciach sportowych. Te nawyki utrwalone w dzieciństwie pozostają na lata dorosłości.
Powikłania otyłości u dzieci i młodzieży
Otyłość jest stanem przyczyniającym się do rozwoju wielu problemów zdrowotnych.
Wielu otyłych dzieci dotyczą:
nieprawidłowości przeciążeniowe w układzie kostno-stawowym (np. deformacje szkieletu, zmiany w stawach, głównie biodrowych i kolanowych, oraz szkieletu)
zaburzenia gospodarki lipidowej (wzrost stężenia triójglicerydów, wolnych kwasów tłuszczowych, hipercholesterolemia), które stanowią czynniki ryzyka miażdżycy naczyń krwionośnych
upośledzona tolerancja glukozy, która może prowadzić do cukrzycy typu drugiego (dawniej zwaną cukrzycą dorosłych)
hiperinsulinizm- ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego
zaburzenia w sferze emocjonalnej; u około 10% dzieci i młodzieży stwierdza się depresję, spowodowaną głównie zaniżoną samooceną, brakiem poczucia własnej wartości
Wielu otyłych dzieci dotyczą:
nieprawidłowości przeciążeniowe w układzie kostno-stawowym (np. deformacje szkieletu, zmiany w stawach, głównie biodrowych i kolanowych, oraz szkieletu)
zaburzenia gospodarki lipidowej (wzrost stężenia triójglicerydów, wolnych kwasów tłuszczowych, hipercholesterolemia), które stanowią czynniki ryzyka miażdżycy naczyń krwionośnych
upośledzona tolerancja glukozy, która może prowadzić do cukrzycy typu drugiego (dawniej zwaną cukrzycą dorosłych)
hiperinsulinizm- ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego
zaburzenia w sferze emocjonalnej; u około 10% dzieci i młodzieży stwierdza się depresję, spowodowaną głównie zaniżoną samooceną, brakiem poczucia własnej wartości
Postępowanie terapeutyczne w otyłości prostej
U otyłych dzieci i młodzieży terapia ma na celu zmianę modelu żywieniowego, bez stosowania farmakoterapii. Skuteczne leczenie otyłości u dzieci powinno być efektem skorelowanych działań całego zespołu specjalistów – dietetyka, pediatry, psychologa, rehabilitanta, a często i endokrynologa-pediatry.
U dzieci do 7 roku życia nie zaleca się ograniczeń kalorycznych, a modyfikacja diety polega na zmniejszeniu zawartości tłuszczu w potrawach, a zwiększeniu udziału warzyw, owoców i produktów zbożowych z tzw. pełnego ziarna (kasze, chleb razowy), czyli produktów o wysokiej zwartości błonnika. Posiłki powinny być regularne, a między nimi dziecko nie może „pojadać” (zwłaszcza produktów wysokokalorycznych).
U dzieci powyżej 7 r.ż. i młodzieży stosuje się dietę ubogokaloryczną, ale zbilansowaną pod względem podaży poszczególnych składników pokarmowych.
U starszych nastolatków dopuszcza się stosowanie naturalnych preparatów ziołowych, które nie odchudzają, ale usprawniają metabolizm. Niezwykle istotne są działania edukacyjne, mające na celu dążenie do zmiany niekorzystnych nawyków. W przypadku młodszych dzieci edukacja ta musi obejmować także rodziców.
Wszyscy młodzi pacjenci muszą mieć świadomość, że terapia ta jest stosowana dla ich dobra. Comiesięczny pomiar masy ciała mobilizuje dziecko do trzymania się zaleceń dietetycznych, które są dobierane indywidualnie dla każdego pacjenta. Obniżanie masy ciała powinno być stopniowe i systematyczne.
Leczenie otyłości czy terapia jej powikłań pochłania każdego roku ogromne kwoty. Mimo stałego postępu w dziedzinie badań nad patogenezą otyłości jej leczenie w dalszym ciągu jest mało efektywne, a rokowanie odległe jest na ogół niekorzystne.
W Polsce opieka zdrowotna nad dziećmi z nadwagą i otyłością jest niedostateczna, bowiem tylko 27% dzieci w wieku szkolnym z tymi zaburzeniami objętych jest stałą opieką specjalistów.
Pamiętajmy więc, że najlepszą formą terapii otyłości jest jej zapobieganie, czyli szeroko pojęta prewencja.
W Polsce opieka zdrowotna nad dziećmi z nadwagą i otyłością jest niedostateczna, bowiem tylko 27% dzieci w wieku szkolnym z tymi zaburzeniami objętych jest stałą opieką specjalistów.
Pamiętajmy więc, że najlepszą formą terapii otyłości jest jej zapobieganie, czyli szeroko pojęta prewencja.
BMI (Body Mass Index) - wskaźnik masy ciała. Oblicza się według następującego wzoru: BMI = masa rzeczywista w kg: (wzrost wyrażony w m)2.
O prawidłowej masie ciała świadczą wartości wskaźnika od 20 do 25, nadwagę rozpoznajemy w granicach od 25 do 30, a otyłość - gdy wskaźnik osiąga wartości 30-40 i powyżej.
O prawidłowej masie ciała świadczą wartości wskaźnika od 20 do 25, nadwagę rozpoznajemy w granicach od 25 do 30, a otyłość - gdy wskaźnik osiąga wartości 30-40 i powyżej.
Masa ciała i wzrost – podstawowe wykładniki oceny stanu odżywienia.
Otyłość – patologiczne zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej w ustroju.
Otyłość prosta, zwana też samoistną czy pierwotną – występuje, gdy masa ciała przekracza o 20% masę należną do wzrostu i nie towarzyszą jej inne objawy chorobowe. Występuje ona u 95% dzieci i młodzieży otyłych.
Otyłość wtórna - rozpoznaje się u pozostałych 5% przypadków dzieci i młodzieży z nadmiarem masy ciała i chorobami układu dokrewnego (np. niedobór hormonu wzrostu, niedoczynność tarczycy), chorobami OUN, zespołami uwarunkowanymi genetycznie czy z przyczyn jatrogennych (po kortykoterapii).
Otyłość jest rozpatrywana jako jeden z elementów dotyczących złej opieki nad dziećmi. Część lekarzy uważa, że przekarmianie dzieci jest formą rażącego zaniedbania albo rodzajem wykorzystywania.
Należy przede wszystkim samemu dać mu dobry przykład. Jest też kilka zasad, których warto przestrzegać, aby nie dopuścić do nadwagi u swojego dziecka:
- aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności (codzienny spacer!),
- regularne spożywanie posiłków, jak najczęściej wspólnie z dziećmi;
- ograniczanie słodyczy i słonych przekąsek do jednego dnia w tygodniu;
- nie wykonywanie innych czynności podczas jedzenia np. czytanie, oglądanie TV;
- unikanie stosowania żywności jako nagrody lub wyrażenia uczuć;
- nie wywieranie presji np. zjedz obiad, bo tak się napracowałam - to skutkuje poczuciem winy i kształtuje złe nawyki;
- dokonywanie właściwych wyborów produktów i uczenie dzieci odróżniać wartościowe pożywienie od kalorycznych "śmieci".
- aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności (codzienny spacer!),
- regularne spożywanie posiłków, jak najczęściej wspólnie z dziećmi;
- ograniczanie słodyczy i słonych przekąsek do jednego dnia w tygodniu;
- nie wykonywanie innych czynności podczas jedzenia np. czytanie, oglądanie TV;
- unikanie stosowania żywności jako nagrody lub wyrażenia uczuć;
- nie wywieranie presji np. zjedz obiad, bo tak się napracowałam - to skutkuje poczuciem winy i kształtuje złe nawyki;
- dokonywanie właściwych wyborów produktów i uczenie dzieci odróżniać wartościowe pożywienie od kalorycznych "śmieci".
Jak postępować z dzieckiem z nadwagą?
- sprawdzić ile posiłków dziecko je w ciągu dnia, i czy są one wartościowe (często więcej kalorii pochodzi z podjadania niż z posiłków głównych). Dzieci powinny jeść 3 główne posiłki i 2 mniejsze. Tym mniejszym może być np. jabłko.
- wykluczyć całkowicie słodycze, słodzone napoje, desery mleczne;
- wykluczyć słone przekąski: paluszki, słone orzeszki, chipsy, krakersy;
- unikać podawania produktów i potraw zawierających znaczne ilości tłuszczy typu trans: frytki, kruche ciastka produkowane przemysłowo, dania typu fast - food, zupki i sosy z proszku;
- zastąpić białe pieczywo razowym;
- częściej podawać grube kasze np. gryczaną, jęczmienną;
- spośród mięs wybierać chude gatunki;
- ryby i mięso podawać zawsze bez skóry;
- zwracać uwagę na technikę przygotowania posiłków, mniej smażenia = mniej tłuszczu;
- podawać dziecku jak najwięcej warzyw w postaci surówek i sałatek: gotowanych lub pieczonych, a także w postaci zup nie zagęszczanych mąką.
Jeśli zastosowanie tych wskazówek nie przyniesie rezultatów w ciągu kilku tygodni, należy zgłosić się do dietetyka, który przeanalizuje sytuację i opracuje dopasowaną, pełnowartościową dietę. Warto w tym miejscu dodać, że spadek wagi u dzieci powinien być stopniowy i nie powinien przekraczać 0,5 - 1 kg tygodniowo.
Nigdy nie należy stosować u dzieci "cudownych" diet drastycznie ograniczających składniki odżywcze, lub opartych tylko na jednej grupie produktów (np. same warzywa).